Hoe werkt het basisonderwijs in Nederland?
Ontdek alles over het Nederlandse onderwijssysteem, van schoolkeuze tot leerplicht. Een complete gids voor ouders en leerlingen.
In Nederland zijn er meer dan 6.000 verschillende basisscholen, die samen het fundament vormen van ons onderwijssysteem. Basisonderwijs is verplicht voor kinderen van 5 tot 16 jaar en richt zich op de ontwikkeling van basisvaardigheden zoals lezen, schrijven en rekenen. Het onderwijs is gericht op het bevorderen van de sociale, emotionele en cognitieve ontwikkeling van kinderen.
In dit artikel leggen we je alles uit wat je als ouder moet weten wanneer jouw zoon of dochter naar de basisschool gaat in Nederland.
Inhoudsopgave
Wanneer en hoe meld je je kind aan voor de basisschool?
Vanaf het moment dat je kind 3 jaar is, mag je hem of haar officieel aanmelden bij een basisschool. Veel ouders beginnen al eerder met oriënteren – vaak rond de leeftijd van 2,5 jaar. Uiterlijk 10 weken voordat je kind 4 jaar wordt, moet de inschrijving rond zijn.
In veel gevallen kun je zelf contact opnemen met de school van jullie keuze om je kind aan te melden. In sommige gemeenten, vooral in grotere steden, werkt het anders: daar geldt een centrale aanmeldprocedure met een loting. Je geeft dan een voorkeurslijst door met bijvoorbeeld je top 5 of top 10 basisscholen. Als dit in jouw gemeente speelt, ontvang je hier meestal automatisch bericht over per post of e-mail.
Twijfel je of er bij jou sprake is van zo'n lotingssysteem? Kijk dan even op de website van je gemeente of neem contact op met het onderwijsloket. Zo weet je zeker dat je niets mist.
Waar moet je op letten?
Diverse criteria kunnen een rol spelen bij het kiezen van de juiste school: sommige criteria zullen daarbij voor de ene ouder zwaarder wegen dan voor de andere ouder. Toch zijn er een aantal punten waar je op kunt letten, die voor alle ouders interessant zijn en die een veelzijdig beeld kunnen geven van de kwaliteit van de school. Daarvoor zou jezelf als ouder de volgende vragen moeten stellen:
Hoeveel leerlingen en hoeveel leerkrachten zijn er?
Hiermee krijg je een beeld van de mate van persoonlijke aandacht die de school jou en jouw kind kan geven. Het landelijk gemiddelde ligt bijvoorbeeld 1 (fulltime) leerkracht per 16 leerlingen.
Leerlingvolgsysteem
Op welke wijze gaat de school na wat je kind heeft geleerd en hoe worden deze observaties vastgelegd? De meeste basisscholen maken gebruik van een leerlingvolgsysteem (LVS), waarin toetsresultaten, observaties en andere gegevens worden bijgehouden. Veel scholen gebruiken het Cito Leerlingvolgsysteem PO, maar er zijn ook andere LVS'en in gebruik, zoals ParnasSys, IEP of Diataal. Vernieuwingsscholen, zoals Montessori- of vrijescholen, gebruiken vaak naast of in plaats van het Cito-systeem een eigen benadering die meer ruimte laat voor observaties en brede ontwikkeling.
Hoe zit het met de doorstroom op de school?
Op schoolregister.nl is per school inzichtelijk gemaakt op welke soorten scholen voor voortgezet onderwijs (verbonden aan bepaalde onderwijsniveaus: VMBO, HAVO of VWO) kinderen na de basisschool terechtkomen.
Is er veel lesuitval op de school?
Dat is belangrijk om te weten, want een school met een hoog percentage lesuitval is minder goed in staat jouw kind les te geven.
Tevredenheid van leerlingen en ouders
Ouders met kinderen die een basisschool nu al bezoeken zijn een rijke bron van informatie die veelvuldig door ouders wordt geraadpleegd, en niet zelden de doorslag geeft bij de schoolkeuze. Schoolregister.nl vraagt jaarlijks vele tienduizenden leerlingen en ouders naar hun mening over hun school en wij tonen voor elke basisschool deze tevredenheidsscores, voor zover beschikbaar uiteraard.
Met welke kosten krijg je te maken op een school?
De kosten voor onderwijs waar je als ouder voor komt te staan kunnen per school nogal verschillen. Sommige scholen hebben bovendien allerlei 'buitenschoolse' zaken georganiseerd; kosten die in de meeste gevallen door de ouders moeten worden gedragen.
Financiële situatie van de school
Zijn er bijzonderheden te melden over de financiële situatie van de school? Schoolregister.nl geeft je antwoord op deze vraag door per basisschool een inzicht te geven in de financiële cijfers van een school.
Biedt de school mogelijkheden voor extra ondersteuning?
Wordt er op de school extra hulp of begeleiding geboden aan kinderen met leerproblemen of kinderen met een rugzak (die een bepaalde beperking hebben), en voor kinderen die hoogbegaafd zijn? Krijgen deze leerlingen aangepast materiaal of aangepaste taken, en krijgen ze de gelegenheid om andere leerdoelen na te streven?
Kwaliteit
'Kwaliteit' is een lastig begrip als het gaat om onderwijs en het kiezen van een school. Onderwijskwaliteit laat zich niet eenvoudig omschrijven, laat staan eenduidig meten. Vaak wordt kwaliteit gekoppeld aan goede leerprestaties op het gebied van cognitieve vaardigheden, zoals taal en rekenen. Dit komt dan tot uiting in hoge scores op toetsen als de Cito-, IEP-, ROUTE8-, Dia-, AMN- of DOE-doorstroomtoets.
Toch vinden veel ouders en scholen deze benadering te beperkt. Zij hechten minstens evenveel waarde – en soms zelfs meer – aan aspecten als sociale ontwikkeling, creatief denken, het nemen van initiatief en het leren samenwerken. Voor hen bestaat onderwijskwaliteit uit méér dan alleen cijfers: het gaat ook om de brede vorming van het kind.
Vergelijken van verschillende typen gegevens per school
De enige manier om je een compleet beeld te kunnen vormen van de kwaliteit die scholen leveren, is door allerlei verschillende soorten gegevens en scores van scholen te achterhalen en naast elkaar te leggen. schoolregister.nl kan dit proces voor jou als ouder een stuk makkelijker maken: wij hebben namelijk per school al een enorme hoeveelheid gegevens verzameld die het jou mogelijk maken om scholen op diverse belangrijke criteria met elkaar te vergelijken.
We hebben deze informatie op een 'uniforme' manier inzichtelijk gemaakt. Deze gegevens worden door Centrum voor Online Onderzoek in kaart gebracht voor schoolregister.nl. Zij is aangesloten bij de Markt Onderzoek Associatie en je kunt er dus vanuit gaan dat de gegevens die je op schoolregister.nl aantreft, op een betrouwbare manier verzameld zijn en op de juiste wijze worden weergegeven.
Bovendien verzamelen wij zogenaamde tevredenheidsscores. Dit doet Centrum voor Online Onderzoek door leerlingen en ouders van een school enquêtes te laten invullen, waarin zij de mogelijkheid krijgen hun school te beoordelen. Met de resultaten van die enquêtes kan Centrum voor Online Onderzoek een beeld geven van hoe tevreden de ouders en leerlingen zijn (en soms ook de leerkrachten).
Doorstroom Toetsen
Weet je het nog? De Citotoets in groep 8, ergens in april, met zo'n spannend scoreformulier waarop stond of je naar het vmbo, havo of vwo mocht. Voor veel ouders was dat hét moment van de waarheid in hun eigen schooltijd. Maar inmiddels is er veel veranderd.
Misschien zit je kind nu in groep 7 of 8, en hoor je termen als 'IEP' of 'doorstroomtoets' voorbijkomen. Grote kans dat je denkt: hoe zit dat tegenwoordig eigenlijk?
Vroeger: Citotoets was dé toets
Vanaf de jaren 80 tot en met 2014 was de Citotoets vrijwel overal de standaard. Hij werd in april afgenomen, en de uitslag bepaalde grotendeels het schooladvies. Simpel gezegd: je score was van grote invloed op je toekomst.
De toets ging vooral over taal en rekenen, en er hing veel van af. Niet zelden was de uitslag bepalend voor de middelbare school waar je naartoe mocht. Maar daar is inmiddels flink wat verandering in gekomen.
Sinds 2015: Schooladvies eerst, toets als tweede meting
Vanaf 2015 is de wet aangepast. De Citotoets is blijven bestaan, maar kreeg gezelschap van andere toetsen. Belangrijker nog: het schooladvies van de leerkracht komt nu eerst. Die kijkt naar veel meer dan alleen cijfers. Dingen als werkhouding, motivatie en groei tellen ook mee.
De doorstroomtoets (zoals die nu heet) wordt ná het schooladvies afgenomen en dient als een onafhankelijke check. Scoort een kind hoger dan verwacht? Dan moet de school het advies heroverwegen. Scoort het lager? Dan blijft het oorspronkelijke advies gewoon staan.
Nieuwe naam: doorstroomtoets
Sinds het schooljaar 2023-2024 is de officiële naam van de eindtoets veranderd in 'doorstroomtoets'. Een kleine verandering op papier, maar wel eentje met een nieuwe boodschap: het onderwijs stopt niet bij groep 8, en een toetsmoment is niet allesbepalend. Het gaat om de hele schoolloopbaan van een kind.
Welke toetsen zijn er?
Inmiddels mogen scholen kiezen uit verschillende doorstroomtoetsen. De overheid stelt wel eisen: alleen goedgekeurde toetsen mogen gebruikt worden. Dit zijn de toetsen die scholen kunnen kiezen:
IEP Doorstroomtoets
Wordt door veel scholen gebruikt. De toets is duidelijk, vriendelijk vormgegeven en beschikbaar op papier en digitaal.
Cito Doorstroomtoets
De bekende klassieker in een nieuw jasje. Nog steeds populair en ook beschikbaar in zowel digitale als papieren variant.
ROUTE 8
Alleen digitaal. De toets is zo ontworpen dat het kind niet doorheeft dat het een toets maakt. Minder spanning dus.
Dia Doorstroomtoets
Vergelijkbaar met de andere, meet ook taal en rekenen.
AMN Doorstroomtoets
Combineert een toets met een breder profiel van de leerling.
DOE-toets
Nieuwere toets met een focus op eigentijdse vraagstelling.
Alle toetsen meten in principe hetzelfde: taal en rekenen op de referentieniveaus die het ministerie heeft vastgesteld.
Wanneer wordt de toets afgenomen?
Waar je vroeger pas in april aan de beurt was, is dat nu eerder in het jaar. De meeste toetsen worden afgenomen in januari of februari. Digitale toetsen hebben vaak een flexibele periode, terwijl papieren toetsen op vaste dagen worden afgenomen.
En wat gebeurt er met de uitslag?
De uitslag van de doorstroomtoets geeft een onafhankelijk toetsadvies. Als dat hoger uitvalt dan het oorspronkelijke advies, dan moet de school opnieuw naar het advies kijken. Maar: het is geen bindend examen. Een lagere score verandert niets aan het eerdere advies.
Je moet de toets dus zien als een extra meetmoment. De kern blijft: het advies van de leerkracht is leidend.
Hoe kies je dan een middelbare school?
De toets helpt een beetje, maar de echte keuze maak je op basis van het hele plaatje. Kijk naar wat bij je kind past. Houd rekening met interesses, motivatie, reistijd, het soort onderwijs (bijv. dalton, montessori of regulier) en natuurlijk de sfeer op de school.
De doorstroomtoets is een hulpmiddel, geen selectie-instrument. Je kind wordt niet afgewezen op basis van een toetsuitslag, en er wordt gekeken naar wat het beste past.
Samenvattend
Waar de Citotoets vroeger dé toets was, is er nu ruimte voor meerdere opties. De naam is veranderd, het moment van afname is vervroegd, en het advies van de leerkracht staat centraal. De toets is bedoeld als ondersteuning, niet als beslissende factor.
En misschien wel het belangrijkste: geen enkele toets vertelt alles over je kind. Gelukkig maar. Want cijfers zijn belangrijk, maar ze vertellen niet het hele verhaal. Het échte advies? Kijk verder dan de score en vertrouw op wat je kind écht nodig heeft om tot bloei te komen.
Kosten
Het basisonderwijs in Nederland is gratis. De overheid bekostigt het onderwijs via het schoolbestuur. Als ouder betaal je geen schoolgeld voor je kind op een basisschool. Toch kunnen er wel enkele kosten zijn waar je rekening mee moet houden.
Schoolgeld en bijdragen
Hoewel het onderwijs zelf gratis is, mogen scholen wel een vrijwillige ouderbijdrage vragen. Deze bijdrage is bedoeld voor extra activiteiten zoals schoolreisjes, excursies, culturele activiteiten en bijzondere materialen. De hoogte van deze bijdrage verschilt per school en ligt meestal tussen de €50 en €200 per jaar.
Wat valt onder extra kosten?
- Schoolreisjes en excursies
- Schoolfoto's
- Bijzondere materialen voor kunstzinnige vakken
- Sportactiviteiten
- Culturele voorstellingen
- Kerstviering of andere festiviteiten
Financiële ondersteuning
Kun je de ouderbijdrage niet betalen? Bespreek dit dan met de school. Veel scholen hebben een regeling voor ouders die financieel krap zitten. Ook kun je bij sommige gemeenten terecht voor ondersteuning bij schoolkosten via het kindpakket of andere regelingen.
Schoolvakanties
Nederland kent een vast patroon van schoolvakanties die jaarlijks door het Ministerie van Onderwijs worden vastgesteld. Alle basisscholen houden zich aan deze officiële vakantieperiodes, die voor het hele land gelden.
Vaste vakantieperiodes
Zomervakantie
6 weken in juli en augustus
Herfstvakantie
1 week in oktober
Kerstvakantie
2 weken rond Kerst en Nieuwjaar
Voorjaarsvakantie
1 week in februari/maart
Meivakantie
1 week rond Koningsdag
Paasvakantie
Paasmaandag en dinsdag na Pasen
Regionale verschillen
Voor sommige vakanties gelden er drie regio's in Nederland (Noord, Midden, Zuid) die verschillende weken vrij hebben. Dit geldt vooral voor de zomervakantie en soms ook voor de herfst- en voorjaarsvakantie. Hierdoor worden de drukte op vakantiebestemmingen en de verkeersdrukte beter gespreid.
Studiedagen en vrije dagen
Naast de officiële vakanties hebben scholen ook studiedagen waarop er geen les is. Deze dagen gebruikt het schoolteam voor scholing en overleg. Ook nationale feestdagen zoals Koningsdag en Bevrijdingsdag zijn vrije dagen. Scholen informeren ouders altijd vooraf over deze data via de schoolgids of nieuwsbrieven.
Ouderverenigingen & Klachten
Ouderverenigingen
De meeste basisscholen hebben een oudervereniging of ouderraad. Deze organisatie behartigt de belangen van ouders en kinderen en werkt samen met de school om het onderwijs en de schoolomgeving te verbeteren. Als ouder kun je lid worden en een actieve rol spelen in het schoolleven van je kind.
Wat doet een oudervereniging?
- Organiseren van activiteiten zoals schoolfeesten en sportdagen
- Inzamelen van de vrijwillige ouderbijdrage
- Overleggen met de school over beleid en ontwikkelingen
- Organiseren van informatieavonden voor ouders
- Ondersteunen van de school bij verschillende projecten
Medezeggenschapsraad (MR)
Naast de oudervereniging heeft elke school ook een medezeggenschapsraad. Deze bestaat uit ouders en leerkrachten die samen beslissen over belangrijke schoolzaken. De MR heeft inspraak in het schoolbeleid, het schoolplan en de begroting.
Klachten
Heb je een klacht over de school, een leerkracht of de onderwijskwaliteit? Dan kun je verschillende stappen ondernemen:
1. Gesprek met de leerkracht
Begin altijd met een direct gesprek met de betrokken leerkracht. Veel problemen kunnen op deze manier worden opgelost.
2. Gesprek met de directeur
Komt er geen oplossing? Neem dan contact op met de schooldirecteur voor een gesprek over je klacht.
3. Klachtencommissie
Elke school heeft een klachtencommissie waar je terecht kunt als het probleem niet wordt opgelost. Deze commissie behandelt klachten onafhankelijk.
4. Externe instanties
Voor bepaalde klachten kun je ook terecht bij de Onderwijsinspectie, de Nationale ombudsman of andere toezichthouders.